Hazelaar is een bladverliezende, meerstammige grote heester of kleine boom met prachtige decoratieve katjes. De heerlijke hazelnoten zijn geliefd bij mens en dier. 
Zo zijn eekhoorns, hazelmuizen, gaaien, spechten en boomklevers er dol op. Bij gunstig weer bengelen de mannelijke katjes al in januari aan de takken. Van de winterse temperaturen wordt niet aangetrokken.

Naamgeving

Herkomst

• Het woord hazel komt van het Angelsaksische haes en dat betekent bevelen. De hazelaarsstaf was namelijk een teken van gezag. Corylus is afgeleid van het Griekse woord korys wat helm betekent en betrekking heeft op de vruchthuls.
• Avellanaverwijst naar Abellana in Klein-Azië of Avelino bij Napels. In beide streken worden veel hazelnoten geteeld. De oude Grieken voerden hazelnoten uit Pontus aan de Zwarte Zee in als Pontische noten.
• In België noemt men de hazelaar ook netheze, baardneute, nokke of planaboom. De naam van de Belgische stad Hasselt zou afgeleid zijn van de hazelnoot.

Soorten

• De Corylus avellana ‘contorta ‘ is een kronkelhazelaar die vaak in voor- en rotstuinen aangeplant wordt.
• Corylus avellana ‘aurea‘ heeft blad dat in de lente geel uitloopt en is zeer zonminnend.
• Corylus maxima ‘purpurea’ ook lambertsnoot genoemd is een donkerroodbladige soort. Deze wat grove struik is geschikt als achtergrondbeplanting.
• De boomhazelaar Corylus colurna heeft mooie kurklijsten op zijn stam.
• Corylus fenduk verrast juist met donkerbruime stippen op het blad.
• C.variëgata heeft gedeeltelijk witte randen.
• Verder is er nog de Rode zellernoot met decoratieve noten met rode omwindselbladen.
• Daarnaast zijn er in Europa zo’n 25 rassen geteeld. Een zeer goed hazelnotenras is webb’s prize cob. Andere goede rassen zijn fertile de Nottingham en géante de Halle. Een goede kruisbestuiver is avellana cosford.

Plantkundige kenmerken

• De hazelaar kan bij een milde temperatuur al in januari als één van de eerste lentebodes met lichtgroene katjes bloeien.
• De vrouwelijke bloempjes verschijnen pas in februari. Deze zitten dicht bij de stam als onopvallende knopjes met kleine rode kroontjes stempels.
• Als de katjes erg vroeg zijn en hun stuifmeel uitgestrooid hebben voordat de bloempjes verschijnen, zul je helaas maar weinig noten kunnen oogsten.
• Het blad, dat sterk op dat van de Iep lijkt, loopt in mei uit en valt pas in november uit.
• De noten zijn rijp in september/oktober.
• De hazelaar houdt van de vochtige, leemachtige grond van beekdalen of bosranden. De takken zijn zeer buigzaam en werden bij oude, Franse kastelen gebruikt om er loofgangen in de wijngaarden van te bouwen.

Snoei

• De beste snoeitijd is eind februari of juni.
• Hazelaars moeten slechts ter verjonging gesnoeid worden. Dat betekent dat je (nadat de struik na 7 jaar zijn volle wasdom bereikt heeft) één of twee zware gesteltakken wegsnoeit.
• De wortelscheuten laat je doorgroeien.
• Ook kun je dood hout en takken die elkaar kruisen verwijderen.

Lees ook – Wanneer mag of moet ik snoeien?

Gebruik

• De buigzame twijgen kun je gebruiken om er een vlechtwerk van te maken.
• Vroeger werden er van hazelnoothout schuimspanen voor de bier-en azijnproductie vervaardigd.
• In de tijd van Karel de Grote strooiden boeren hazelkatjes tussen het veevoeder tegen ziektes.
• De middeleeuwse Abdis Hildegard von Bingen adviseerde gemalen hazelknoppen als middel om de vruchtbaarheid van het mannelijke zaad te herstellen.
• Hyppocrates, de vader van de geneeskunde beweerde, dat de noot hoest verzacht.
• Van hazelnoothout werden ook zalf en andere geneesmiddelen bereid.
• De hazelaar heeft altijd al het magische hout voor wichelroeden geleverd om daarmee waterbronnen, goudaders en andere schatten op te sporen en om misdadigers te ontmaskeren.
• De beste wichelroeden kun je op St.Jan 24 juni snijden en wel van gevorkte, eenjarige twijgen.
• Het hout is wit tot roodachtig, taai en licht en laat zich gemakkelijk slijpen. Het werd ook voor pelgrimstaven gebruikt.

Ziekten en plagen

• De hazelnootknopmijtlaat de knoppen op de twijgen ongewoon dik opzwellen en afsterven. Dit is goed zichtbaar in de winter. Je kunt de zieke knoppen het beste wegknippen en verbranden.
• Dan is er de hazelnootboorder. Deze kever zet eitjes af in de jonge hazelnoten. Zijn larven eten het vruchtvlees op. Om dit diertje te bestrijden of eigenlijk juist te voorkomen, moet je in de herfst op tijd bladeren en afgevallen noten opruimen.
• Bladluizenkunnen ook lastig zijn. Maar geen paniek, deze verdwijnen vanzelf.
• Tenslotte is er nog de bladsnuitkever. Dit lieverdje vreet aan het blad of rolt het op.

Lees ook – Ziekten en plagen

Symboliek en mythen

• De hazelaar is het symbool van de eeuwigheid en daardoor verbonden met de zon. De hazelnoot is symbool van vruchtbaarheid. Het symbool was gewijd aan de Germaanse vruchtbaarheidsgod Donar/Thor. Hij was beschermheer van de rechtspreking. Oude gerechtsplaatsen werden tegen het verzamelde volk afgezet met dunne, gekruide hazelgarden. Een dergelijk omheining was heilig.
• Trouwens, de hele struik was heilig en mocht – net als de eik – niet gekapt worden.
• In de Keltische traditie werden nabij hazelaars vaak riten uitgevoerd.
• Volgens de Hebreeuwse overlevering zou de staf van Mozes uit een hazelaar zijn gesneden, afkomstig uit de Hof van Eden.

Sagen, sprookjes en volksoverlevering

• Bij de wortel van de hazelaar zou een slang wonen, de hazelworm. Groeide er op een oude hazelaar een maretak Viscum album – ook symbool van de eeuwigheid – en zaten er gaatjes in de bladeren, dan wist men dat daar de slangenkoning woonde. Wie het lukte hem op feestdag St.Jan uit te graven en te vangen, die beschikte over bijzondere krachten en kon zich onzichtbaar maken.
• Hazelnoten speelden een rol bij trouwceremonies. In Oostenrijk zegt men dat de nachtegaal slechts in hazelnootstruiken zingt. Een hazelnoot als hanger beschermt je tegen gevaren.
• Is het op de St.Jan warm, dan komen er veel hazelnoten. Hazeltakjes in de stal behoeden het vee voor ziektes. Wanneer men takjes van de hazelaar rond pas ingezaaide akkers steekt, dan zal de oogst overvloedig zijn.

Lees ook – Alles over de eikenboom

Lees ook – Seizoentips

Bekijk ook – Meer bomen en buitenplanten