De lijsterbes (Sorbus) is een boom of grote struik met een overdaad aan bloemen en vruchten. De kleine, fel oranje gekleurde bessen zijn zeer geliefd bij vogels, vooral bij merels en lijsters. De besjes zullen dan ook niet lang aan de boom blijven hangen. 

Naamgeving

Het Latijnse woord sorbus betekent vrucht en aucupor vogelvangst omdat de Romeinen de oranje bessen van deze boom als lokaas gebruikten.

Lijster betekent hippende vogel en rowan is afgeleid van het Sanskriet woord runa wat tovenaar betekent. Lijsterbes wordt ook wel kraalboom, kwetsenbeienboom of vogelbessenboom genoemd. In Engeland noemde men deze boom witchwood , heksenhout dus omdat men geloofde dat hij tegen de invloed van heksen beschermde.

Herkomst

Lijsterbes is inheems in Europa, West Siberië, Noord-Afrika en Klein-Azië. Hij groeit daar in het wild. In Nederland en België vinden we lijsterbesbomen vaak in parken en plantsoenen. Ze pronken daar vanaf augustus met hun bestrossen.

Plantkenmerken

• Lijsterbes kan een hoogte van ca. 15 meter bereiken. Hij is vaak meerstammig en heeft een slanke, gladde stam met een tamelijk brede kroon.
• Typerend is het geveerde blad. De lancetvormige zijblaadjes zijn zaagtandig gerand. Eind april komen deze te voorschijn en vallen vrij vroeg in het najaar, vaak prachtig geel en rood gekleurd, af.
• Lijsterbes bloeit in mei met uitbundige bloemtuilen die een beetje op appelbloesem lijken. De bloemen zijn geelachtig wit en geuren sterk niet erg lekker .
• De oranjerode vruchten zijn geen echte bessen, maar steenvruchten, eigenlijk mini- appeltjes, want zij bezitten 2-3 steenharde zaden die in augustus rijp zijn en de herfst aankondigen. Het vlees is zurig en heeft een aromatische bijsmaak. Vogels zorgen voor de verspreiding, omdat de onverteerbare zaden hun lichaam weer verlaten.
• De gladde schors is lichtgrijs en schilfert later af.
• De herfstkleur is geel tot oranje rood.

Soorten

• De Zweedse lijsterbes Sorbus intermedia is ontstaan uit een spontane kruising tussen lijsterbes en meelbes. De bladeren zijn veellobbig met gezaagde randen. De onderkant is grijs viltachtig behaard. De bloemen zijn wat groter dan bij de gewone lijsterbes. De vruchten zijn langwerpig, oranjerood en pas in september rijp. Ze zijn melig met een zoete smaak en bevatten meestal 2 pitten.
• Deze boom is zeer goed tegen wind bestand. Het hout is blank en kernloos. Het laat zich gemakkelijk kloven en is daarom geschikt voor de vervaardiging van trommelstokken, kegels en houten ballen.
• Een in Nederland haast onbekende soort is de Sorbus Domestica, een tot 20 meter hoge boom met gevederd blad, grote witte bloemtrossen en peervormige rode bessen in september. Hij groeit vooral in submediterraan klimaat in gemengde eikenbossen in wijngebieden en is gevoelig voor late vorst. Er bestaan een aantal siervormen met gele en oranje bessen.

Standplaats

Lijsterbes stelt weinig eisen aan de bodem en gedijt op matig droge, voedselarme zure bodem, maar toch het liefst op vochthoudende, humusrijke grond. Hij houdt van veel zon, maar doet het ook aardig in de halfschaduw. Hij is niet vorstgevoelig.

Gebruik

• Het hout van de lijsterbes is hart, dicht generfd en zeer geschikt om er meubels, keukengerei, gymnastiektoestellen, duim – en meetstokken van te maken. Nadat de vruchten 8 tot 12 uur geweekt zijn in verdunde azijn, kunnen zij tot jam verwerkt worden, eventueel gemengd met appels.
• In Duitsland worden de bessen op jenever gezet. Zij bevatten veel vitamine C. Gedroogd en gemalen leveren zij een smakelijk meel op. Geroosterd zijn zij als koffiesurrogaat te gebruiken.

Symboliek, mythen en volksgeloof

• De Lijsterbes is zinnebeeld voor wijsheid, kracht en beschermt tegen het kwaad.
• Zij is bij de Kelten de toverboom. De Keltische druïden gebruikten lijsterbesstokken bij hun rituelen. Vooral in Wales wordt de Lijsterbes als heilige boom vereerd. Volgens een oude Ierse legende zou de vrouw zijn ontstaan uit een Lijsterbes. In de Schotse Hooglanden werd de Lijsterbes geplant tegen toverij. Ook lieten de herders hun schapen elk jaar onder de takken van een Lijsterbes door lopen. Varkens gaf men een aftreksel van lijsterbessen als bescherming tegen ziektes.
• Bij de oude Grieken was deze boom gewijd aan Aphrodite, godin van liefde en schoonheid. Volgens een Romeinse legende groeiden er Lijsterbessen uit de bloeddruppels van een arend die met de demonen streed.
• De Lijsterbes werd vroeger vaak op kerkhoven als toverboom en om demonen af te schrikken geplant.

Lees ook – Trek vogels naar de tuin

Lees ook – Meer boomsoorten

Lees ook – Tuinkalender van deze maand